Жүжигчин, продюсер, кино найруулагч Б.Амарсайхантай Монгол Улсын Соёлын элчийн үйл ажиллагаа, Монгол Улсыг төлөөлж Оскарт оролцсон “Эргэж ирэхгүй намар” кино болон сүүлийн үеийн уран бүтээлийнх нь талаар ярилцав.

-Эх орноо хилийн чанадад төлөөлөх Соёлын элч болж байх мөчид танд ямар сэтгэгдэл төрж байснаас хоёулаа яриагаа эхэлье.

-Өнгөрсөн оны 6 дугаар сард ГХЯ-наас Монгол Улсын Соёлын элчээр намайг томилсон. Монгол Улсаас 50 гаруй Соёлын элч, гадаадаас 18 орчим хүн байдаг юм билээ. Гадаад, дотоодод ажиллаж амьдарч буй эдгээр хүмүүс Монгол Улсыг гадаадад сурталчилж, таниулах үүрэгтэй. Соёл урлагийн салбарт ажиллаж, амьдралаа зориулж яваа хүний хувьд Соёлын элч болно гэдэг үнэхээр бахархалтай, сайхан санагдсан. Элч гэсэн үг ч гэсэн өөрөө их сайхан шүү дээ. Монголчууд олон зуун, олон мянган жилийн өмнөөс харь оронд элчээ довтолгож байсан уламжлал, түүхтэй ард түмэн. Тиймээс хүндэтгэлтэйгээр хүлээн авсан.

-Соёлын элч болсноосоо хойш Та эх орноо хэрхэн сурталчилж байна вэ?

-Кино урлагтай амьдралаа холбосноос хойш тасралтгүй 24 жил энэ салбарт ажиллаж байна. 2014 онд Нетфликсийн “Марко Поло” цувралд Ариг Бөх хааны дүрийг бүтээснээс хойш “Хөх тэнгэрийн хязгаарт”, “Монголиан коннекшн” зэрэг киног ко-продюсерлаж, кино зохиолыг нь бичилцсэн. Эдгээр кино маань Японы артхаус инди кинотеатруудаар жилийн турш тасралтгүй гарч, Хойд Америкийн Амазон прайм, Дисней плас, Зүүн Европын HBO, Япон, БНСУ-ын зах зээлд үзэгчдийн хүртээл болж монгол ахуй, соёл, хүн зоныхоо зан байдлыг таниулсаар байна.

Ингээд бодохоор хийж буй уран бүтээл маань олон улсад Монгол Улсаа сурталчлан таниулж явааг маань үнэлэн, цаашдаа илүү ихийг хийж гүйцэтгэх итгэлийг хүлээлгэн Соёлын элчээр томилсон гэж боддог. Миний хувьд Соёлын элч болохоос өмнө ч, болсноосоо хойш ч уран бүтээлдээ шамдан, утга агуулга, хийцлэлийн хувьд өмнөх бүтээлүүдээсээ ахисан уран бүтээлийг олон төрөл жанраар бүтээх хүсэлтэй явж ирлээ. Ингээд өөртэйгээ ажиллаад, өөрийнхөө хүсэл мөрөөдлийн төлөө ажиллаж явахад аяндаа Монгол орноо гадныханд таниулах зорилго давхар биелэгдэнэ гэж боддог.

Миний найруулагчаар ажилласан анхны бүтээл “Эргэж ирэхгүй намар” кино өнгөрсөн оны 10 дугаар сард Хойд Америкийн таван том фестивалийн нэгээр нэрлэгддэг, Канадад зохион байгуулдаг Ванкуверийн Олон улсын кино фестивальд шалгарч дэлхийн нээлтээ хийсэн. Эх орондоо 11 дүгээр сард нээлтээ хийсэн энэ киног маань Монгол Улсын Кино урлагийн зөвлөл 95 дахь удаагийн Оскарын “Шилдэг олон улсын кино” хэсэгт Монгол Улсаа төлөөлөн оролцох киногоор шалгаруулсан. Энэхүү кино маань өнөөдрийн байдлаар Энэтхэг, Канад, Швейцарь, Дундад Ази, Өмнөд Солонгосын томоохон кино фестивалиудын уралдаант хэсгүүдэд шалгараад байна. Фестивалийн дотоод журмын дагуу цаг нь ирэхээр нэрийг нь зарлаад явна. Ингээд бодохоор хийж буй уран бүтээлээрээ олон улсад монгол орноо, монгол ахуй соёлоо сурталчлахад хувь нэмрээ оруулж яваадаа баяртай байна.

Амьдарч буй орчин, соёлоороо “ялгарсан”, сэтгэл хөдлөлийн хувьд дэлхийн үзэгчидтэй холбогдож чадах “юниверсаль” дүр, сэдэвтэй кино хийхээр зорин ажиллаж байна.

-“Эргэж ирэхгүй намар” киногоо дэлхийд сойж, Оскарт оролцуулж байх мөчид танд ямар сэтгэгдэл төрж байв?

-“Оскарын “Олон улсын шилдэг кино” төрөл бол улс орнуудын өрсөлдөөн юм билээ. Бусад кино фестивалиуд найруулагч нарыг алдаршуулдаг бол Оскарын яг энэ уралдаант хэсэг бол найруулагч Амарсайхан бус Монголоос өрсөлдөж буй МОНГОЛ кино гэдгийг нь түлхүү анхаардаг, тиймдээ ч улс орнууд хамгийн сайн киногоо өрсөлдүүлж, эргүүлээд киногоо амжилттай оролцуулахын тулд хөрөнгө хаядаг, үүнийгээ зардал гэж хардаггүй, улсдаа эргүүлээд мөнгөн болон мөнгөн бус үр өгөөж авчрах хөрөнгө оруулалт гэж харж өрсөлддөг юм билээ.

-Оскарт киногоо амжилттай оролцуулахын тулд ямар алхамууд хийж, цаашдаа юун дээр анхаарах ёстой талаарх туршлагаа хуваалцаж болох уу?

-Энэ оны 3 дугаар сарын 10-нд 95 дахь удаагийн Академи авардс буюу Оскарын шагнал гардуулах ёслол болно. Манай кино Монгол Улсыг төлөөлөн өрсөлдөж буй 7 дахь кино юм билээ. Үүнээс өмнө буюу 2000 он гарснаас хойш “Чингисийн хүүхдүүд”, “Хийморь”, “Алтан судал”, тэгээд “Эргэж ирэхгүй намар” гээд 4 кино өрсөлдсөн.

Монгол Улс 2022 онд Кино урлагийг дэмжих тухай хуультай болж, энэ хуулийн бодлогыг хэрэгжүүлэх Кино урлагийн зөвлөлтэй болсон учир энэ жилээс эхлэн тасралтгүй жил бүр нэг шилдэг киногоо явуулах сайн цаг ирж байна гэж ойлгож байгаа.

Оскарт киногоо амжилттай оролцуулна гэдэг бол дан ганц тухайн кино багийнхны ажил бус, монгол орныг олон улсад сурталчлах маркетингийн хамгийн том талбар платформ гэж том дүр зургаар харан тухайн киноны баг Кино урлагийн зөвлөл, Соёлын яам, цаашлаад ГХЯ, БОАЖЯ хамтдаа ажлаа төлөвлөж, Оскарын медиа болон ПР кампанит ажлыг 2-3 сарын хугацаатайгаар Академи авардсын гишүүдэд зориулж, тэдний анхаарлыг татахын тулд The Hollywood reporter, Variety, Screendaily, Indiewire, тэдгээрийн гишүүдийн мэдээлэл авдаг платформууд дээр сурталчилгаа явуулах хэрэгтэй. Мөн хүлээн зөвшөөрөгдсөн кино шүүмжлэгч нарт киногоо үзүүлэх, шүүмж бичүүлэх, тусгай үзвэрүүдийг зохион байгуулах, Оскарын наадам болохын өмнө болдог гол кино наадмуудад шалгарах зэрэг маш олон талтай, төлөвлөж, хөрөнгө зарцуулсан ажлыг хийснээр үр дүн гардаг юм билээ. Манай киноны продюсерын баг Кино урлагийн зөвлөлтэй хамтран богино хугацаанд өөрсдөдөө байгаа нөөц бололцоогоо ашиглан өнгөрсөн оны 12 дугаар сарын 15-нд Лос Анжелес хотноо Westwood Landmark Theatre-т Азиас Холливудад амжилттай гарч ирсэн чадсан Академи Авардсын гишүүд болон кино шүүмжлэгч нарт зориулан Тусгай үзвэрийг амжилттай зохион байгуулсан.

Академи авардсын гишүүдийг цуглуулна гэдэг нь өөрөө том ажил юм. Ямар ч байсан манай киноны Тусгай үзвэрийн дараа зочид маш өндөр сэтгэгдэлтэй байсан. “Эргэж ирэхгүй намар” киноны хувьд үйл явдал нь хөдөө нутагт өрнөдөг ч дүрийн зөрчил нь орчин цагийн Монголын асуудлыг хөндсөн учраас гадны үзэгчдэд илүү сонирхолтой байгааг анзаарсан.

Тусгай үзвэрт ирсэн зочдоос нэрлэвэл бидний сайн мэдэх Сандра Буллок, Кийну Рийз нарын тоглосон “Хурд” киноны зураглаач, Жет Лигийн тоглосон “Romeo must die” киноны найруулагч ANDRZEJ BARTKOWIAK, Холливудад Азиас төрсөн авьяастнуудын домог гэгддэг Жэки Чаны тулааны найруулагч, сүүлд MARVELSTUDIO-н “SHANG-CHI: The Legend of the ten rings” киноны тулааны найруулагч ANDY CHENG, Алдарт “Загалмайлсайн эцэг” триологийн найруулагч Francis Coppola-н хамтрагч “Apocalypse now” киноны ерөнхий зураач ANGELO GRAHAM, Оскарын шагналт “Million dollar baby” киноны гүйцэтгэх продюсер Andre Morgan, Ази тивээс хамгийн анх Холливудын кинонд тоглосон эмэгтэй жүжигчин KIEU CHINH зэрэг Ази тивийнхээ бахархал болсон Академи авардсын гишүүд ирсэн.

Мөн “Загалмайлсан эцэг” триологийн найруулагч домогт Фрэнцис Форд Копполагийн охин, “Lost in translation” киногоор нь бид сайн мэдэх София Коппола болон түүний бүх киноны эвлүүлэгчээр нь ажилласан Сара Флак манай “Эргэж ирэхгүй намар” киног үзээд, над руу тусгайлан и-мэйл бичин баяр хүргэж, мөн киноны маань продюсер Америкт тэдэнтэй уулзсан. Уулзалтын үеэр тэд “Танай кино бол энэ жилийн гадаад хэлээр өрсөлдөж буй кинонуудаас миний хамгийн дуртай 5 киноны нэг байсан шүү. Хэдийгээр shortlist-д багтаж чадаагүй ч миний хувьд яг л эрдэнэс олсон мэт өндөр сэтгэгдэл үлдээсэн кино. Баяр хүргэе” гэж сэтгэгдлээ илэрхийлж, бас манай кинонд саналаа өгснөө хэлж байсан. Дэлхийн шилдэгт данстай уран бүтээлчдээс ийм гайхалтай урмын үг сонсох нь уран бүтээлч миний хувьд Оскар авснаас ялгаагүй баяртай үйл явдал юм.

-Таны кинонуудын сэдвийг харж сонсож байх нь ээ дандаа нүүдлийн соёлын тухай байна. Үүгээрээ таныг соёлын өвийн тээгч гэж хэлж болох нь ээ?

-Кино гэдэг улс, үндэстнүүдийн ялгарлыг харуулж байдаг. 2023, 2024 оныг манай улс “Монголд зочлох жил” болгож зарласан. Манай “Эргэж ирэхгүй намар” киноны тусгай үзвэрт ирсэн зочид болон Канадын үзэгчид киног маань үзчихээд Монголд очиж үзмээр байна гэх мэт сэтгэгдлээ хэлж байхтай зөндөө таарсан.

Нэгэнт л би Монгол хөрснөөс урган гарсан уран бүтээлчийн хувьд хийж буй бүхий л уран бүтээлд маань Монгол ахуй, соёл тодорхой хэмжээнд тусгагдаж, гол нь гадныханд таалагдах гэж хэт гоёчлолгүй Монгол хүн гэж яг хэн юм, нүүдэлчин ахуй соёл, байгаль, газар орны тогтоц, тэнд өрнөж буй амьдралын хэв маяг, мөн их хотын амьдрал орчин цагийн Монгол хүн, тэр дүрийг хэн болгож байгааг уран бүтээлүүддээ тусгасаар байх болно. Энэ нь эргүүлээд Монгол орондоо гадныхныг татахад бодитоор хувь нэмэр болдог юм байнаа гэдгийг би киногоороо илүү их мэдэрсэн. Тэгэхээр Таны хэлж буй уран бүтээлч хүн соёлын өвийн тээгч болдог гэдэг дээр санал нэгтэй байна.

-Нэгэнтээ танай салбарыг хөндөж буй учир уран бүтээлчийн хувьд Монгол киноны ойрын хөгжлийг хэрхэн харж байна вэ? Та Кино урлагийн зөвлөлд ажиллаж байсан санагдах юм?

-Үгүй ээ, би Кино урлагийн зөвлөлд байдаггүй. Кино урлагийг дэмжих тухай хуулийн ажлын дэд хэсэгт тодорхой хугацаанд ажиллаж байсан. Энд онцолж хэлэхэд, манай улс кино урлагийн 90 жилийн түүхэндээ Киноны урлагийг дэмжих тухай хуультай болсныг би түрүүн хэлсэн. Соёлын яам болон Кино урлагийн зөвлөлтэй болж улсаас эх орноо сурталчлах арт болон түүхэн, хүүхдийн, баримтат, богино хэмжээний болон хүүхэлдэйн кино хийхэд дэмжих, зээл олгох зохицуулалттай хууль, дүрэм журмууд батлагдлаа.

Кино урлаг бол өртөг ихтэй урлагийн салбар. Тиймээс уран бүтээлч нарт уран бүтээлээ санхүүжүүлэх эх үүсвэр нэмэгдэж байгаа нь бодлогын маш том дэмжлэг юм. Ганцхан уран бүтээлдээ төдийгүй сурч хөгжихөд нь үзүүлэх дэмжлэгүүд байгаа нь сайн. Мөн олон улсын продюсер, продакшнуудтай хамтран ко-продакшн хийхэд дэмжлэг үзүүлэх, продакшн зардлын буцаан олголтыг хуульдаа тусгасан. Энэ нь олон улсын продюсеруудтай ажилладаг бидэнд маш том давуу тал болно. Энэ бүхэн бол манай кино урлагт гарч буй түүхэн үйл явдлууд юм. Өмнө нь хэзээ ч ийм байгаагүй.
Кино фестивальд оролцоод явж байхад шагнал аваад тайзан дээр гарч буй гадны уран бүтээлч нарыг харахаар бүгд л Соёлын яам, тухайн улсынхаа Кино урлагийн зөвлөлдөө талархлаа илэрхийлж байгаа харагддаг. Яг түүн шиг одоо бид Соёлын яам, Кино урлагийн зөвлөлийн бодлогын дэмжлэгтэйгээр олон улсад гарч, ардаа нөмөр нөөлөгтэй болсондоо баяртай байна. Ойрын 5-10 жилд Монголын орчин цагийн кино урлагт өмнө нь сонсогдож байгаагүй олон гайхалтай амжилт ирнэ гэдэгт би итгэлтэй болсон.
Уран бүтээлчид бидний зүгээс үндэсний соёлын онцлогоо тусгасан атлаа олон улсын үзэгчидтэй холбогдож чадах тийм дүр, зөрчил, кино хэл, хийцлэлийг гаргаж ирэх тал дээр шантралгүй, оролдлоготой байх сорилт хэзээ хэзээнээс илүү тодоор тулгамдаж байна. Мөн англи хэлийг бүр зайлшгүй сурах хэрэгтэй. Чингис хааны есөн өрлөг, Зэв, Сүбээдэй, түүнээс хойш төрсөн баатрууд гээд манайд дэлгэцэнд амилуулж болох түүхэн дүрүүдээс гадна дэлхий биднээс орчин үеийн Монгол хүн, хотын амьдрал, нийгмийг харуулахыг хүсч байна. Тиймээс миний бие 2023 онд нэг нь түүхэн бүрэн хэмжээний кино, нөгөөх нь орчин цагийн дүр, амьдралыг харуулсан олон ангитай бүтээхээр ажиллаж байна.

-Шинэ уран бүтээлүүдээ тэгэхээр дотоод гадаадын аль аль зах зээлд нь зориулж бүтээж байгаа гэсэн үг үү?

-Тийм.  Манай продакшн яг одоо “Монгол” гэсэн түүхэн уран сайхны киноны зураг авалтыг дуусгаад, пост продакшн дээрээ ажиллаж байна. Энэ оны хавар эх орондоо нээлтээ хийнэ. Түүхэн он цагт үйл явдал нь өрнөх ч гол зөрчил нь одоо цагийн бидэнтэй холбогдох зохиолтой кино юм. Өмнө нь бид дотоодод зориулсан арилжааны кино, гадагшаа зориулсан арт маягийн бүтээлийг хийдэг байсан. Одоо харин ямар ч төрлийн бүтээлийг дэлхий даяар гаргах боломжтой байгааг олж харсан учраас дотоод, гадаад гэж ялгалгүй дэлхийн бүх үзэгчдэд киногоо зориулан хийж байна. Мэдээж техник технологийн стандартыг хангаж, дэлхийн хаана ч гарсан чанараараа гологдохгүй байж чадаж байна. “Монгол” уран сайхны киноны дараа 16 ангитай suspense, mystery, crime жанрын цуврал киног хийхээр зохиол дээрээ ажиллаад эхэлсэн явж байна. 2023 онд үзэгчидтэйгээ шинэ уран бүтээлүүдээр уулзахаар урам зоригтой ажиллаж байна.