Эдийн засгийн сэтгүүлч, шинжээчдийн клубээс "НӨАТ ба Бизнес" сэдэвт хэлэлцүүлгийг зохион байгуулав.  Хэлэлцүүлгийн зочноор МҮХАҮТ-ын Ерөнхийлөгч О.Амартүвшин, СЭЗИС-ийн ахлах багш, Татварын мэргэшсэн зөвлөх Ч.Өнөржаргал, Сангийн яамны Татварын бодлогын газрын дарга Б.Тэлмүүн, Улаанбаатар хотын худалдааны танхимын Удирдах зөвлөлийн гишүүн Д.Ончинсүрэн нар оролцлоо.

Монгол Улс Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийг анх 1998 онд баталж, 2015 онд шинэчлэн найруулж, 2016 оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдрөөс хэрэгжүүлж эхэлсэн. Хуулийн шинэчлэлээр татвар төлөгчийн бүртгэл, далд эдийн засгийг бууруулах, татварын тэгш шударга байх зарчмыг хангуулах зорилгоор НӨАТ-ын хоёр хувийн буцаан олголт, сугалааны тохирол гэсэн урамшууллыг нэвтрүүлсэн юм.

Сугалааны урамшуулал хэрэгжиж эхлээд долоон жил болсон ч иргэд, олон нийтээс сугалааг болиулах санал их гаргасан, сугалаанаас иргэд азтан болохгүй байна, шударга бус байна хэмээн шүүмжилсэн тул сугалааны урамшууллыг энэ оныг дуустал түр зогсоосон. Энэ талаар Санхүү, эдийн засгийн их сургуулийн багш Ч.Өнөржаргалаас дараах тодруулгыг авлаа.

"МОНГОЛ УЛС НӨАТ-ЫГ ДЭЛХИЙН ЖИШГЭЭР ХЭРЭГЖҮҮЛСЭН Ч ГАЖУУДУУЛСАН ЗҮЙЛ БИЙ"

-НӨАТ-ын сугалааг түр зогсоох шийдвэр гаргасан. Энэ талаар та ямар байр суурьтай байна вэ?
-Сугалаа бол НӨАТ-аас чөлөөлөгддөг ААН-үүдийн орлогыг ил болгох, 50 сая төгрөгийн орлогын босгонд хүрээгүй, НӨАТ суутган төлөгч болоогүй байгаа бизнесүүдийн орлогыг хянах, хэмжих гол зорилготой. Гэтэл бусад НӨАТ-аас чөлөөлсөн ажил үйлчилгээ олон байгаа шүү дээ. Тэдэнд хоёр хувийн урамшууллын систем байхгүй учраас тэр орон зайг сугалаагаар нөхөж байна. Сугалааг зогсоогоод эргээд ямар нөлөөлөл эдийн засагт үүсэх нь вэ гэдгийг харах нь гэж ойлгож байгаа. Гэхдээ бүр мөсөн зогсоох нь учир дутагдалтай. Уг нь энэ сугалаа иргэд баримтаа авах, бүртгүүлэх, хянах, хянуулах дадлыг бий болгох гол зорилготой шүү дээ.

-Тэгэхээр НӨАТ-ын сугалааг бүр мөсөн зогсоох нь буруу гэж үү?
-Зогсоочихвол ямар нөлөөлөл үзүүлэх бол гэдгийг тооцож, судлах нь зүйтэй болов уу гэж үзэж байна.

-Ер нь НӨАТ иргэнд, улсад хэрэгтэй юу?
-Хоёр талтай. Нэгдүгээрт, НӨАТ татварын системийг эрүүлжүүлдэг, хяналт тавих боломжийг олгодог, төсөвт найдвартай эх үүсвэрийг олгодог хэрэгтэй татвар гэж үздэг. Гэтэл нөгөө талд эцсийн хэрэглэгчийг шулдаг, хэрэггүй татвар гэх хандлага бий. Гэхдээ өнгөрсөн жилийн байдлаар дэлхийн 170 орон НӨАТ-ыг хэрэгжүүлж байна. Хэрэв энэ татвар хэрэггүй байсан бол 170 орон эхнээсээ зогсооно. Гэтэл таван орон л амжилтгүй нэвтрүүлсэн байдаг. Гэхдээ буцаад нэвтрүүлсэн, хоёр удаа туршаад эргүүлээд эхлүүлсэн ч улс байна. НӨАТ-ыг байхгүй болгочихвол ААН-ийн болон ХХОАТ-ыг нэмэгдүүлэхээс өөр аргагүй байдалд хүрнэ. Цаашлаад төсөвт мөнгө дутвал халамжийг байхгүй болгох асуудал яригдана.

-Манай улс НӨАТ-ыг олон улсын жишгээр хэрэгжүүлж чадсан болов уу?
-Манайх яг адилхан загвараар хэрэгжүүлж байгаа. Ганц, нэг гажуудуулсан зүйл бий. Тэр нь үндэсний үйлдвэрлэгчээ дэмжиж байна гээд давхар зохицуулалт хийгээд гурил, махны, сүүний үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнийг татвараас чөлөөлж ялгаатай байдал бий болгосон. Хэн бүхэн л тэр чөлөөлөлтөд хамрагдах гэсэн. Мэдээж шүү дээ. Гурван хүн НӨАТ төлж байхад хоёрыг нь хөнгөлөөд нэгийг нь үлдээгээд байвал гонсгор байдал бий болно биз дээ. Гурван хүүхдийнхээ нэгийг алаг үзэж байгаатай л адил. Үүнээс болж НӨАТ хэрэгжүүлэлтэд гажуудал үүссэн.

-Иргэд НӨАТ-ын  хоёр хувийн буцаалтыг нэмэх санал их гаргадаг. Энэ тал дээр ямар бодолтой явдаг вэ?
-Иргэд буцаан олголт гэж яриад байгаа. Уг нь буцаан олголт биш татвараа төлөхгүй байгаа хэсгийг ил болгох гэж баримтаа бүртгүүлснийх нь төлөө урамшуулж байгаа нэг хэлбэр. Энэ урамшууллын дүнг нэмэх боломж байгаа эсэхийг л шаардаад байна гэж хардаг.

Урамшууллын дүнг нэмэхээр татварыг төлж байгаа эцсийн хэрэглэгчид төдийлөн ач холбогдолтой биш. Боломжийн амьдралтай хэсэгт дэмжлэг туслалцаа шаардлагагүй. Гол нь орлого багатай хэсгийг НӨАТ-ын урамшууллаар дэмжье гээд байгаа. Гэтэл орлого багатай учраас бага л худалдан авалт хийнэ шүү дээ. Тэгэхээр худалдан авсан дүндээ тохирсон л урамшуулал авна. Харин улсын төсвөөс гарах нийт урамшууллын дүн маш их байгаа.

Жишээ нь өнгөрсөн жил 206 тэрбум төгрөг зарцуулжээ. Энэ мөнгийг нэг дахин нэмэхээр дахиад 206 тэрбум төгрөг улсын төсвөө гарна гэсэн үг. Гэтэл манай улсад сургууль, цэцэрлэг, багш, эмч хэрэгтэй байна. НӨАТ-ын урамшууллыг нэмж үргүй зардал гаргахын оронд удаан хугацаандаа нийт иргэдэд хэрэгтэй зүйлд зарцуулах нь зүйтэй биш үү. Нэг хүн 30 мянган төгрөг буцааж авлаа. Энэ мөнгөөр магадгүй нэг орой хүүхдэдээ амттан аваад өгнө, үргүй зардал гаргаад дуусна. Тийм учраас буцаан олголтыг нэмэх нь төдийлөн үр ашигтай шийдвэр биш гэж харж байна.

-Зах, худалдааны төвүүд баримт өгдөггүй, улмаар далд эдийн засаг цэцэглэсээр байгаа нь НӨАТ-ыг үгүйсгэх нэг шалтгаан болдог?
-Хүн бүр татвараа төлж үүргээ биелүүлж улс, орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд хувь нэмрээ оруулах ёстой. Хэрэглээний татвар буюу НӨАТ-ыг худалдан авч байгаа би төлж байгаа. Би үүргээ биелүүлээд татвартай үнээр бараагаа авчихлаа. Миний төлсөн татварыг бизнес эрхлэгч ашиг болгож өөртөө авч үлдээд байна гэдгийг маш сайн ойлгоод, хамгийн эхэнд эцсийн хэрэглэгч баримтаа нэхэж, тэмцэх хэрэгтэй байна. Зөвхөн төр үүнийг хийнэ гээд хараад байж болохгүй л дээ. Нөгөө талд ААН-үүд бизнесийг зөв эрхлэх хэрэгтэй. Бусдаас хурааж авсан татвараа төлж чадахгүйгээр бол тэр бизнесийг буруу л гэж хэлэх гээд байна.